(Bhasa acèh) بهسا اچيه ka meutuléh ngön harah “latèn” ka rab 130 thôn.
Tapih mantöng ramè that awak Acèh han jeut geutuléh bhasa droe geuh.
Kiban ta pham?
Pue keuh ureung Acèh hanjeut geutuléh bhasa Acèh? Atawa nyan kön harah aseuli bhasa Acèh?
Ta tanyöng lom..
Pue beutoi nyan harah droe geuh di ureung Acèh?
Nibak thôn 1889 na buku ngön kamuih awak Blanda keu meurunoe bhasa Acèh ngön harah جاوي . Lam buku nyan trang ji peugah hinan kiban cara tabaca bhasa Acèh deungön harah جاوي lam bhasa blanda.
Meunyô meunan awak Acèh na harah جاوي seugohlom meuturi ngön harah latèn, Sampoe awak luwa Acèh pih na ji meurunoe teunuléh ngön harah Aceh nyan.
Pajan phôn awak Acèh jeut teumuléh ngön harah جاوي nyan?
Na meupadum boh tanda jeut ta ci pham.
Seunurat Sulthan Acèh
Kheun sidroe ahli Annabel Teh Gallop lam saboh teunuléh ilmiah lam bhasa inggrèh, na surat Sultan Aceh yoh masa Kesultanan Aceh Darussalam nyang na di Inggréh nyang seunurat jih ngön daweut meuh meutuléh ngön harah jawoe lam bhasa Melayu lam thôn 1010. Surat nyang geutuléh keu Raja Inggrèh bak masa nyan, bukön sigö sagai, na meupadum gö. Nyan keuh sabôh tanda nyang jrôh di Acèh na harah جاوي keu geutuléh surat yoh masa awai.
Jiôh nibak nyan lom yôh masa Kesultanan Samudera Pasai na syit seunurat lam bhasa Arab geukirem keudéh u portugis ‘ôh watèe thôn 922, teunuléh Acèh ngön harah جاوي nyan jitilék abéh lé sidroe ahli A.C.S. Peacock lam saboh teunuléh ilmiah ngön bhasa inggrèh.
Lam buku/kitab ileumèe agama pih dum that jai meutulèh ngön harah جاوي
Lam hikayat pih sampoe uroe nyoe mantöng geutuléh ngön harah jawoe. Bak batèe jrat pih dum jeut ta kalön meutuléh ngön harah جاوي dum man saboh nyan na. Pue keuh ureung awai bangai hana geutu’oh tuléh bhasa Acèh?
Soe teujeut kheun ureung Acèh bangai?
Bek neupeugah nyang kön-kön hai, panè na bangai ureung Acèh nyan. Nyang na seulawét nyoe ka laloe ngön hana meupue dum. Macam bagoe ka jipeudaya, i peujiôh nibak Islam nyang beutoi.
Nyan keuh nyan nyang ka lheueh, bèk lé that ta ingat ingat ata nyan. Teuma jinoe ka rab ta turi droe teuh lom, ta ci peupaih ju bacut-bacut pat pat nyang jeut.
Jawoe Aceh
Jinoe lôn woe bak kisah harah Jawoe Aceh, nibak thôn 1889 na saboh buku nyang i peuteubiet lè awak Blanda. Nan buku nyan na keuh HANDLEIDING VOOR DE BEOEFENING ATJEHSCHE TAAL – MEUNEUMAT KEU MEURUNOE BHASA ACEH (1889)
Lam buku nyan brat that jai dum jipeugah keu bhah bhasa Acèh, nyang meukeusud jih nyang phôn that nakeuh beujeut ji meututô ngön jibaca teunuléh -teunuléh lam bhasa Acèh. Buku nyan ipeuteubiet i DEN HAAG nibak buleun Januari thôn 1889, atawa lam buleun Acèh na keuh nibak buleun Molôd Seuneulheuh (Jumadil Awal) thôn 1306. Caröng that jituléh hinan sang hi lagèe ka tréb that jitinggai i Acèh. Lam on keu bak peuintat keunarang na meuceuköt keu bhah sidroe ureung Blanda nyang kayém tadeungö nyan keuh Snouck Hurgronje. Bak lon peunyum-peunyum sang asoe buku nyan brat that rôh Snouck Hurgronje i dalam nyan, wab teunuléh hinan cukop brat lhok. Miseu ta kalön lam thon nyan, hana soe turi bhasa aceh lagèe Snouck turi seulaén ureung Acèh keudroe.
Lam buku nyan jipeuturi harah jawoe Acèh bah jeut ji beut basa aceh lè awak nyan, i liköt buku nyan na sit meupadum boh hikayat nyang jikarang karang lè awak Blanda lam harah jawoe ngön basa Acèh. Diyub nibak nyan lom na sit meutulèh hikayat nyang ka meuteujeumah lam basa Blanda. Dumnan keuh gob meurunoe basa Acèh bak masa nyan, sampoe uroe nyoe hana lom na naggroe laèn nyang meurunoe basa Acèh sampoe lagèe nyan rupa.
Hikayat Basa Jawoe
Lam hikayat basa jawoe nyan na keuh lagèe saboh kamuih ngön hikayat nyang geutulèh lé sidroe ùlama Acèh, lagèe geupetrang lé Tgk TA Sakti lam blog neuh yakni Hikayat Bhasa Jawoe keunarang Teungku Chiq Krueng Kalee .
Bermula phon mengambil tatueng, telaga mon siang uroe.
Kutipan hikayat basa jawoe
Jika beukit nyang juwa cit, bahwa bit-bit kemudian dudoe
Dahulu dilèe minta lakèe, dapat tateumèe seorang sidroe
Tatkala yôhnyan nyang itu nyan, yaitu nyang nyan ini nyang nyoe
Hilang gadöh membasuh tasrah, sentuh teupèh tangan jaroe
Kamuih bahsa Acèh, Meulayu, Arab, Turki.
Awak Acèh ramè that nyang jak meuranto u nanggroe luwa jameun kön sampoe uroë nyoë, na sit awak nanggroë laén jak meurunoë jak beut u Acèh. Ureung Acèh nyang ramè that i luwa nanggroë bak masa nyan na keuh di Turki ngön di nanggroe Arab (lagèe Arab Saudi, Mesir, Irak ngön Iran, ngön laén laén lom). Nyan keuh peujeut ureung Aceh uroe nyoe ‘oh tangieng ruman meuhi hi bacut ngön awak nanggroë luwa nyan mandum.
Nyan keuh saboh hai nyang ka na jameun kön, nyan keuh pakön peureulèe saboh kitab nyang asoe jih bhaih meurunoe peugah haba lam padum padum boh bahsa nyan. Nibak thon 1317 Teungku Abdullah bin Isma’il Al-Asyi lam saboh kitab nyang geupeunan Nuzhatul Ikhwan na meutuléh ngön harah jawoë lam basa Acèh, Meulayu, Arab ngön Turki.
Harah Jawoe ka geungui leubèh 500 thôn di Acèh
Miseu ta kira-kira nibak phôn that yôh masa Kesultanan Samudra Pasè yôh masa geukirém surat u Portugéh nyan nakeuh thôn 922 sampoe 1306 na rab 400 thôn, teuma han mungken seugolom geukirém surat u Portugéh nyan ureung Acèh han jeut geutuléh sapue. Nyankeuh lon ci peunyum – peunyum sang paléng han na meu 100 thôn yoh golom nyan ka geungui harah jawoe. Jeut takalön lam manuskrip Syèkh Abdullah Arif nyang ka na seugolom nyan, na keuh lam thon 700 atawa lam abad keu 12 thôn syamsiah.
(Meusambong lom kali ukeu insya Allah)
- Geutuléh lé Iqbal Hafidh nibak thon 1440 bak 3 uroe buleuen Rajab, geujak beut bak Balé Drah Aceh Jawöe – جاوي اچيه i Darussalam